Zonder ingrijpen stevent onze gezondheidszorg op een meltdown af.

Twintig jaar geleden was ik de CEO van het AZ Jan Palfijn in Gent. In 2022 nam ik opnieuw tijdelijk die functie op. Ondanks de medische vooruitgang en verdere professionalisering bleek de ziekenhuissector in essentie weinig veranderd. De versnippering van bevoegdheden is sinds de coronacrisis voor iedereen duidelijk geworden. Maar ook beleidsmatige initiatieven, zoals zorgregio’s en ziekenhuisnetwerken, blijken onvoldoende effectief en leiden eerder tot een verzwaring van de overlegcultuur dan tot betere zorg. De huisartsen - de spil van het systeem - worden daarbij structureel overbevraagd.

In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, zijn de financiële middelen er wel, maar ze worden inefficiënt ingezet. België telt naar schatting twintig tot dertig ziekenhuizen te veel. Een gebrek aan politiek leiderschap en corporatistische reflexen bemoeilijken noodzakelijke beslissingen. Internationale benchmarks bevestigen dat: België telt te veel ziekenhuisbedden en kampt met te lange ligduren. Tegelijk zijn er scheeftrekkingen in de artsenplanning en de verloning tussen huisartsen en specialisten. Veel van die pijnpunten blijven taboe.

Ook de perceptie dat de sociale zekerheid onhoudbaar zwaar weegt op de begroting, verdient nuance. België besteedt ongeveer 11 procent van zijn bruto binnenlands product aan gezondheidszorg - een cijfer dat in West-Europa in de lagere middenmoot ligt. Opvallend is dat landen met hogere uitgaven meestal sterker inzetten op medisch-sociale en transmurale zorg. België blijft daarentegen focussen op intramurale curatieve zorg, met relatief 50 procent hogere uitgaven dan onze buurlanden.

Toch verbleken die structurele uitdagingen bij het acute en dreigende personeelstekort. Almaar meer ziekenhuizen moeten afdelingen sluiten of hun capaciteit verlagen wegens een gebrek aan personeel. Volgens diverse prognoses heeft de zorgsector in de brede zin tegen 2040 tot 100.000 extra medewerkers nodig. Met triomferende berichten dat 250 studenten verpleging meer afstuderen gaan we het dus niet halen. Een discussie ten gronde over het gebruik van de zeer schaarse verplegingsmiddelen blijft echter uit. De verpleegkundige opleiding (5 jaar + specialisatie…) is even intensief als die van een basisarts, maar de wetgeving over ‘toegestane handelingen’ dateert nog van 1990. Voeg daarbij de interne concurrentie tussen zorginstellingen (ziekenhuizen, WZC’s…) en een verouderd hr-beleid, en de situatie wordt onhoudbaar.

Daarbovenop moeten we een fundamenteel ethisch debat voeren. Zo ontstaat 75 procent van de zorgkosten na de leeftijd van 75 jaar, en zelfs 90 procent na 80 jaar, terwijl 70 procent van de aandoeningen gedrags- of omgevingsgerelateerd en dus deels vermijdbaar zijn. Toch wordt maar 2 procent van het zorgbudget aan preventie besteed - ver onder het EU-gemiddelde van 6 procent. De institutionele opdeling waarbij gewesten opdraaien voor de uitgaven en de federale overheid geniet van de besparingen, maakt doeltreffend preventiebeleid nog moeilijker.

De vergrijzing versterkt die problematiek. Volgens het Planbureau neemt het aantal 75-plussers tegen 2050 met 800.000 toe, van wie de helft ouder dan 85. Een aanzienlijk deel van hen zal kampen met dementie, voor wie aangepaste opvangcapaciteit ontbreekt. Willen we een zorginfarct vermijden, dan moeten we plannen maken voor die extra opvangplaatsen en vandaag al investeren in een toekomstgerichte visie op ouderenzorg.

Gelet op de omvang en complexiteit van deze uitdagingen pleit ik voor de aanstelling van een koninklijk commissaris voor de Zorg. Die moet boven de politieke partijen en belangengroepen staan en over legislaturen heen een witboek uitwerken dat de fundamenten legt voor een toekomstbestendige gezondheidszorg. Vier strategische assen zijn cruciaal:

1. Structurele hervorming: herzien van verouderde regelgeving en verschuiven van de focus naar patiëntgerichte en procesmatige organisatie.
2. Hervorming van de financiering: prioriteit voor preventie, inzet van patiëntdata en AI, en heroriëntatie van budgetten van de intramurale curatieve zorg  naar de medisch sociale begeleiding van de zorg.
3. Zorginnovatie als absoluut economische speerpunt: investeren in automatisering en robotisering in de zorgsector, met het oog op het creëren van Belgische en Europese knowhow en exportmogelijkheden.
4. Herdenken van governance: evolueren van intramurale naar transmurale zorgnetwerken die ziekenhuizen, eerste lijn, geestelijke gezondheidszorg, thuiszorg en woonzorgcentra integreren. Ziekenhuiszorg moet in toenemende mate plaats maken voor thuiszorg.

De keuzes die we vandaag maken, bepalen de zorg van morgen. Het is tijd om onze gezondheidszorg fundamenteel te herdenken. Met of zonder supplementen blijft de tsunami in zicht, al is hij nog afwendbaar.

Dit opiniestuk verscheen oorspronkelijk in De Tijd op 7 juli 2025 om 10u30.

Frank Vervaeke
Voormalig ziekenhuis-CEO
Senior Partner bij Cross International

 
Bij Cross International kijken we verder dan executive search. We denken mee over leiderschap, governance en strategische keuzes in complexe sectoren zoals de zorg. Samen bouwen we aan oplossingen voor de toekomst.
Meer over onze aanpak